Tekening: B0215 DE TICHELREI TE GENT
SCHILDERIJEN
Baertsoen:
Albert BAERTSOEN (Attrib.) (1866-1922) , Oil on canvas 54 x 65 cm Tichelrei Ghent Not signed with Certificate Dragonetti
Willaert
Title: De Tichelrei Te Gent (ca.
1901)
Artist: Ferdinand Willaert
Piet Lippens, Quai Des Tuileries By Mac Kelly"Quai des Tuileries under the snow, signed lower left and back Mac Kelly and dated 1916.
Piet Lippens, Tichelrei:
"De herinneringen van de kunstenaars mogen dan romantisch
gekleurd zijn, de realiteit is voor bewoners wel anders. Op het moment dat JDB
daar wandelt om Hellens het authentieke Gent te tonen, vragen enkele bewoners
zelf om het water aan de Tichelrei te dempen (1902). Het stadsbestuur weigert
om economische redenen. Voor de textielfabrieken maakt het kanaal deel uit van
hun riolering. Na de Tweede Wereldoorlog ligt een nieuw verzoek op tafel maar
deze keer komt er verzet van o.a. vanuit Monumentenzorg. De Tichelrei behoort
volgens de dienst tot het historische erfgoed van de stad en het water geeft de
stad een bijzonder charme. Eén van de eerste keren dat esthetische argumenten
gebruikt worden tegen de stadsvernieuwing.
De tegenargumentatie pro het dempen van het water is echter
ook geïnspieerd door architcurale argumenten: de waterlopen en steegjes pasten
met hun grillige loop niet de urabanisatieplannen die vanaf de tweede helft van
de 19de eeuw voor rechte rooilijnen kiest. Voor de oude stad komt
neer op politiek van afbraak. En ondertussen speelt de komst van de auto ook
lamgzamerhand een belangrijke rol in die strategie. Het stadsbestuur besluit in
1948 het water te dempen. Wie vandaag langs de Tichelrei wandelt, herkent niks
meer van de schilderachtige wijk waar de kunstenaars over hadden. Wat die
kunstenaars betreft, naast JDB zijn er ook schilderijen van de wijk door
bijvoorbeeld companen van JDB als Ferdinand Willaert (circa 1902) en Albert
Baertsoen.
Er is ook een schilderij van Piet Lippens (zie verder)
Verder zijn er een paar oude foto’s en zelfs postkaarten uit de Sugg reeks.
Er is ook een schilderij van Piet Lippens (zie verder)
Verder zijn er een paar oude foto’s en zelfs postkaarten uit de Sugg reeks.
Suggkaarten:
"De Tichelrei (straatnaam) in Gent en Mechelen: een handel in dakpannen en tegels dan werkelijk op een oven of produktie. Het woord "tichelarif' kan zowel op een tegeloven als op een steenbakkerij slaan."
"Belangrijk zijn de vondsten in de buurt van de Tichelrei die wijzen op dakpanfabrikage."
LDV: " Tja, van de Tichelrei schiet na demping en afbraak zo goed als niets meer over. Ik bekijk die tekeningen op zoek naar een herkenningspunt maar vindt er geen. Het oude gebouw op de hoek van de Steendam en de Tichelrei (ooit het atelier van de vader van Lieven Tavernier, en niet te zien op de tekeningen)) is zowat alles wat er nog rest van de oude Tichelrei."
Een interessant fragment van de kaart van Gevaert -Vanimpe met in de bovenste helft de Tichelrei (Quai des Tuileries) nog voor ze werd gedempt. Met de brug naar de Ottogracht, de Oudburg, de Steenstraat en de Sleepstraat.
Extra commentaar van LDV: "Een ongezonde vuile boel was het zeker. Stinkende open riolen en vochtige, schimmelige huisjes. Haarden van TBC en tyfus. Vooral daarom werden de Oude Houtlei (die achter de Drabstraat doorliep tot aan het Appelbrug, en via de Zandpoort tot aan de Leie-Recollettenlei) en de Tichelrei gedempt. Bij de demping van de Reep (veel later) zal ook wel de nood aan parkeerruimte een rol gespeeld hebben.
Wat JDB wel gewaar werd maar niet kon laten zien: in ieder huis brandde ’s winters een kolenkachel. De combinatie van de beerputwalmen en rookgassen moet verschrikkelijk geweest zijn…."
Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (64) Meerhem en Blaisantvest » Gentblogt
Op deze recente foto van Jos Tavernier zien we de huidige
Tichelrei. Sedert het dempen van de gracht in 1948 is het hier heelwat minder
schilderachtig geworden.
In het boek van Marc Boone en Gita Deneckere, “Gent van alle
tijden”, 2010, p. 148 lezen we:
De
‘Gentse doem’ van ‘zwarte volksbuureten en enge stegen, water der kanalen dat
roerloos-fluweelig is, het gore gelaat van de fabrieken, de rauwe norsheid van
de mensen’ inspireerde kunstenaars van het fin de siécle, onder wie Maurice
Maeterlinck en Karel Van de Woestijne, Theo Van Rysselberghe en Jules De
Bruycker. De stad als stolp, waar de bourgeoisie beter ramen en deuren
dichthield om de benauwende rook uit de fabrieksschoorstenen en de misère van
de sloppenwijken buiten te houden.
Op deze in 1901 verstuurde Suggkaart zien we een stukje Meerhemkanaal, ook wel Schipgracht of Burggravenstroom genoemd. De gebruikte naam varieert erg doorheen de tijd, met soms verwarring tot gevolg. Dit kanaal vertrok oorspronkelijk bij Sint-Jacobs naar de Krommewal (Ottogracht), ging via Sluizeken naar Tolhuis en Blaisantvest en verliet de stad tussen Meulestede en Wondelgem. Vanuit Gent kon men zo in noordelijke richting varen naar de moeren en via de Sassevaart naar Zeeuws-Vlaanderen. Een parallel straatje heet nu nog altijd Lange Schipgracht. Met kleine schuitjes werd zo turf naar de stad gevoerd, toendertijd de belangrijkste brandstof voor de kleine man. Dit kanaal behield zijn bevaarbaarheid tot in de 17de eeuw, maar het statuut van bevaarbare waterloop bleef officieel behouden tot in de 20ste eeuw. Het Meerhemkanaal langs de Tichelrei, die in het Frans Quai des Tuileries heette, werd dikwijls als een apart deel van deze waterloop beschouwd. Deze naam werd reeds in 1354 gebruikt en doet vermoeden dat daar ooit pannen- of tegelfabrieken stonden. “Rei” betekent hier waterloop of stadsgracht. Het Meerhemkanaal was in de 19de eeuw gedegradeerd tot een open riool en werd na de cholera-epidemie van 1866 (met 919 doden in het Meerhemkwartier) in diverse campagnes gedempt (1870-1902, 1902-1906, 1948, 1963).
Reeds in 1902 vroegen enkele buurtbewoners om het kanaaltje aan de Tichelrei te dempen, maar dit werd door het stadsbestuur toen geweigerd omdat het de grote textielgiganten (o.a. Société Linière Gantoise) zou schaden, gezien het rioleringsnet van hun bedrijf uitmondde in dit dichtgeslibte kanaal. Vlak na de Tweede Wereldoorlog ondernam het stadsbestuur nogmaals een poging tot demping van het kanaal en dit botste toen niet enkel op verzet van sommige handelaars, maar ook van de Rijksdienst voor Monumentenzorg. Deze dienst wees er in 1947 op dat dit stukje kanaal tot de oudste historische delen van de stad behoorde en dat reeds al te veel waterlopen werden afgeschaft. De Rijksdienst vroeg toen aan het stadsbestuur om haar plannen te herzien:
Naar onze mening zal de beste oplossing ongetwijfeld er een zijn waarbij het water gehandhaafd blijft. Water toch geeft aan een stadsbeeld een zeer bekoorlijk aspect en alleen wanneer beslist elke andere oplossing niet mogelijk is, moet pas tot demping worden besloten.Dat was de eerste keer dat esthetische en historische overwegingen meespeelden bij het onderzoek naar het afschaffen van waterlopen.Het stadsbestuur meende echter dat er geen andere oplossing mogelijk was en ging in 1948 over tot het dempen van het resterend stukje Meerhemkanaal aan de Tichelrei. De Meerhemwijk moest het dus vanaf 1948 stellen zonder het gelijknamige kanaal. Enkel een straatnaam (Groot Meerhemkaai, zie verder) herinnerde aan deze waterloop.
Op deze recente foto van Jos Tavernier zien we de huidige Tichelrei. Sedert het dempen van de gracht in 1948 is het hier heelwat minder schilderachtig geworden. In het boek van Marc Boone en Gita Deneckere, “Gent van alle tijden”, 2010, p. 148 lezen we:
De ‘Gentse doem’ van ‘zwarte volksbuureten en enge stegen, water der kanalen dat roerloos-fluweelig is, het gore gelaat van de fabrieken, de rauwe norsheid van de mensen’ inspireerde kunstenaars van het fin de siécle, onder wie Maurice Maeterlinck en Karel Van de Woestijne, Theo Van Rysselberghe en Jules De Bruycker. De stad als stolp, waar de bourgeoisie beter ramen en deuren dichthield om de benauwende rook uit de fabrieksschoorstenen en de misère van de sloppenwijken buiten te houden.
Als voorbeeld verwijs ik hierbij naar enkele werken van Jules De Bruycker (1870-1945) met zichten op de oorspronkelijke Tichelrei.
PS
De Tichelrei werd na beslissing van de Genste gemeenteraad gedempt met allerhande steenpuin van de gesloopte huizen die langs de kade stonden. (foto Tichelrei - 1947-1948)
PS
De Tichelrei weer openbreken?
v
Collectie Archief Gent:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten