Stilleven met kaarters - NRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2011/02/18/stilleven-met-kaarters-11997993-a588275
Vijf schilderijen maakte Cézanne (1839-1906) tussen 1890 en 1896 van het kaartende gezelschap, in steeds net andere samenstellingen.
Vergelijk dat eens met de zeventiende-eeuwse Hollandse kroegscènes waar Cézanne zich door liet inspireren en waar het Metropolitan een apart zaaltje aan wijdt. Bij Adriaen van Ostade of Adriaen Brouwer hangen de kaartspelers ladderzat over tafel. Daar wordt stevig gerookt en stevig gegokt. Maar bij Cézanne ligt er geen geld op tafel en dringen zich geen dames op. Op zijn schilderijen hebben de mannen alleen maar oog voor het spel.
„Je zult bij Cézanne niemand in de hoek van de kamer zien pissen of flirten met de serveerster”, beaamt conservator Gary Tinterow, de samensteller van de tentoonsteling. „In de zeventiende eeuw hadden voorstellingen met kaartspelers een moralistische betekenis. Daar zie je bijvoorbeeld hoe gokkers berooid thuiskomen. Maar bij Cézanne zal je die anekdotiek niet vinden. Het ging hem om de kameraadschap tussen de mannen.”
Anders dan de geïdealiseerde voorstellingen van het boerenleven die tijdgenoten in de Parijse salons exposeerden, is er aan Cézannes arbeiders niets heroïsch of sentimenteels te ontdekken. Hij dramatiseerde niets, werd nooit zoetsappig. Dat maakt deze schilderijen zo ontzagwekkend en tijdloos. Zijn kaartspelers zijn net zo verstild en monumentaal als de berg die Cézanne keer op keer schilderde. ‘Solide en duurzaam’, noemde de schilder ze zelf.
Tinterow denkt dat deze serie voor Cézanne meer betekende dan alleen een ambitieus project waarin hij kon laten zien hoe goed hij genrevoorstellingen met meerdere personen kon schilderen. „Voor Cézanne zei deze serie ook iets over de positie waarmee hij als vijftiger in het leven stond. Hij had zich bewust teruggetrokken uit het drukke Parijse leven en voor een geïsoleerd bestaan in de Provence gekozen. Daar voelde hij zich verbonden met zijn gemeenschap. Hij had diep respect voor de mensen om hem heen, onder wie ook deze arbeiders. Bovenal laat deze serie werken zijn solidariteit met hen zien, de harde werkers van het land.”
Zo bezien is de Kaartspelers ook een serie die uitdrukking geeft aan Cézannes nostalgische gevoelens. „Alles verandert tegenwoordig in een rap tempo”, zei de schilder eens. „Maar niet voor mij. Ik woon in de stad van mijn jeugd, en het is door de ogen van de mensen van mijn eigen leeftijd dat ik het verleden zie. Bovenal houd ik van mensen die oud zijn geworden zonder met hun oude gewoontes te breken.”
Het heeft iets paradoxaals: de kunstenaar die nu zo geroemd wordt als grondlegger van de moderne kunst wilde eigenlijk het liefste dat alles bij het oude zou blijven.
Cézannes invloed
Picasso adoreerde Cézannes kaartspelers en verwees er in zijn werk diverse keren naar. Welke versie Picasso destijds in Parijs heeft gezien, is onduidelijk. Maar met titels als ‘Man met een pijp’ en ‘De Kaartspeler’ maakte Picasso duidelijk dat hij zonder Cézanne nooit tot het kubisme gekomen was.
Een ode aan Cézannes kaartspelers, maar Léger verbeeldt hier ook zijn eigen oorlogservaringen, met spelers als robotachtige soldaten.
Van Doesburg herinterpreteerde de kaartspelers in zijn eigen stijl, maar behield de strenge compositie en de geconcentreerde blik op het spel.
Jeff Wall verving Cézannes boeren door een groep dames. De eenvoudige achtergrond heeft op zijn foto plaatsgemaakt voor een huiskamer vol kitscherige prullaria. Maar net als Cézanne heeft ook Wall zijn beeld tot in detail geënsceneerd.
