Van de Woestijne over Hellens en JDB

"Ik weet niet of het nog eene gangbare meening kan zijn, dat een kunst-werk ook waarde bezit om de mate van liefde dat het heropwekt voor eene vertrouwde plekke gronds, een oude verblijf-plaats, het schuil-oord van vroegere droomerij of strijd. Ik weet alleen dat ik En Ville morte, het lyrisch verhaal van Franz Hellens (Gand, Siffer, 1906), hoofdzakelijk lief heb om de elf schoone teekeningen van Julius de Bruycker die het versieren, en dat ik die teekeningen vooral bemin omdat ze vier jaar uit mijn leven oproepen. “

Is dit de maat-staf tot een oordeel? Ik herhaal, het niet te weten. Nochtans; wie zou, die het Gent van onder het Graven-kasteel kent, heel dat torve en stoere ‘Paters-hol’, die geheimzinnige en schuw-weêrbarstige, hardnekkige mieren-stad van hoorigen en laten die, in den schaduw van 't vervaarlijk slot waar Dirk van Elzaten voort-leeft, haar vreemde bedrijvigheid van in de Middel-eeuwen door-wroetelt; wie, die dáar de uren van zijne avonden, toen al de klokken tampten, in eene oude monnik-cel heeft door-gebracht: wie zou deze grootsche, strenge, bezwerende teekeningen niet lief hebben?

En ja: ook omdat ze grootsch, streng, bezwerend uitermate zijn, vind ik ze zeer schoon. De Bruycker, uitgegaan van de lagere, hoewel tragische karikatuur, is gestegen tot de hoogste karakteriseering, tot eene, háast rustige kunst, waarin de juiste, de onverbiddelijke lijn zóo sober en zóo zeker is neêr-geschreven, dat ze, door hare eigen macht - ik verwaarloos met opzet de kleur, die hier, wen maan- en nachtzichten beteekenend, te duidelijk-sprekend is, hoewel steeds schoon - door eigen wezen u de visie opdringt, ze u 't diepste beeld in u-zelven toont, ze u duidelijk maakt wat in u vaag verdroomde. Ja, dit zijn heerlijke dingen.

En 't verhaal zelf? - De heer Fr. Hellens (weêr, om de verfranschte opleiding, eene Vlaamsch-verloren kracht) bezit groote hoedanigheden van stijl en poëzie. Al is zijn boek, in de fabel, jong-naïef en glimlach-wekkenddichterlijk, en laat de gezochtheid van het beeld en 't gemaakte - het Belgisch-gemaakte - van den stijl er ónsmakelijkheden als: ‘... la neige ne descendit plus. Elle s'était arrêtée dans le ciel très haut et brillait en milliers d'étoiles’: ik  las er machtig-evocatieve bladzijden, bladzijden vooral van kúnnende liefde om wat te zeggen was. En zijn boek is lang niet zonder beteekenis: het werk van een zeer gevoelig dichter.

- Of is dit alles over-schatting? Ik geloof het niet... al weet ik niet veel meer, dan dat het in mij een oude liefde wekt.


Vlaanderen, IV, 1906, afdel. ‘Romans’.

Karel van de Woestijne, Verzameld werk. Deel 4. Beschouwingen over literatuur en kunst · dbnl

https://www.dbnl.org/tekst/woes002verz06_01/woes002verz06_01_0036.php

Van Oest Uitgever

Catalogue Raisonnée (Leroy)

LE ROY, Grégoire.- L' oeuvre gravé de Jules De Bruycker. Avec une notice critique et biographique. Bruxelles, Nouvelle Société d'Éditions; (Anvers, Buschmann), 1933. Gr. in-4°. Broché, sous chemise et étui.
Edition originale tirée à 410 ex. num., un des 30 de tête sur japon impérial à la cuve (n° xix) accompagnés de 2 eaux-fortes originales sur japon volant, signées : frontispice et portrait de De Bruycker à la cigarette. 800 Euros

Franse uitgeverijen zijn te duur en uiteindelijk kiest men voor

de uitgeverij Van Oest in Brussel die op dat moment mooie boeken – aldus JDB – uitgegeven heeft over “Bosch, Breugel, Callot, Ensor en beaucoup d’autres”.

Van Oest (waar ook En Ville Morte van Hellens in 1906 was gepubliceerd).


Ook Chabot:

"In 1908 publiceerde "Librairie nationale d'Art & d'Histoire G. Van Oest & Co" het boek door Emile Verhaeren over "James Ensor" in de reeks "Collection des Artistes belges contemporains". Verhaeren beschreef hierin de volledige staat van de kunst en productie van Ensor tot 1908."

René Van Bastelaer en Georges Hulin de Loo, Peter Bruegel l'Ancien, son oeuvre et son temps, 5. vols., G. Van Oest et Cie, 1907.

René van Bastelaer, Les estampes de Peter Bruegel l'ancien (Brussel, Van Oest, 1908). 

Fierens-Gevaert, [Hippolyte] (1912) ‘Jérôme Bosch’, Les Primitifs Flamands. Volume II, Bruxelles: G. van Oest & Cie., p. 179.

Jacques Callot, maître graveur (1593-1635) : suivi d'un catalogue chronologique

Pierre-Paul Plan, Jacques Callot Published in 1914 in Bruxelles by Van Oest

 

Hellens En Ville Morte

Titel

Hellens' debuut En ville morte (1906), dat als ondertitel Les scories. Scorries wordt wel eens vertaald als ‘het schuim’ en doet als woord denken aan het Nederlandse schorremorrie. In elk geval heeft het woord een negatieve bijklank.  

Partie mauvaise, inutile ; déchet : Des scories dénaturent ce texte.

B. − Par métaphore ou au figuré Partie d’une chose ou plus rarement d’un être, concret ou abstrait que l’on considère comme sans valeur, de qualité médiocre ou mauvaise et que l’on élimine. Synonyme déchet, résidu.Les scories d’une époque, du progrès; débarrasser, nettoyer, purifier quelque chose de ses scories. Je rêvais des réformes futures, où la philosophie du christianisme, dégagée de toute scorie superstitieuse (…) resterait la grande école de l’humanité (Renan, Souv. enf., 1883, page 311).Pour ce prince [le futur Régent] (…) M. de Saint-Simon (…) ne veut connaître que l’être généreux et fin, caché sous les scories du roué (La Varende, Saint-Simon, 1955, page 35).

− En particulier Synonyme de impureté.Le guichet de cette porte, bouché par des scories semblables à celles que les restaurateurs inventent pour vieillir des bouteilles adultes (Balzac, Cous. Pons, 1847, page 176).Le silence est le lieu d’élection des évolutions d’âme. Dès que l’entraînement du verbe disparaît, l’immobilité se fait, les scories gagnent le fond, et les clartés se lèvent (Estaunié, M^meClapain, 1932, page 249).

Hellens en JDB flaneren door de stad en worden getroffen door het verdwijnen van het oude vergeten Gent (tenminste voor Hellens)

Illustratie voor En Ville Morte van Franz Hellens
Organisatie
Museum voor Schone Kunsten Gent
Objectnaam
potloodtekening lavis
Objectnummer
1932-ET-1
Collectie
prentenkabinet
Vervaardiger
Jules De Bruycker (ontwerper)
Materiaalbeschrijving
potlood en contépotlood, gewassen, op papier

Franz Hellens De Boever etc

In zijn Documents secrets (1958) vertelt Hellens in een hfdst ‘Deux peintres et un troisième’ over het ontstaan van zijn roman En ville morte. De twee schilders zijn "François" de Boever (die hij Lemaire noemt) en Jules De Bruycker. Hij kent ze uit zijn tijd in Gent. De derde is Breugel, de ‘vieux maître’ die hij samen met De Boever en De Bruycker bewondert en waarover ze praten.

Hellens wordt beïnvloed door de plastische kunsten, hij deed ook een paar pogingen om te schilderen maar die vond hij mislukt. Hij wordt criticus van muziek en plastische kunsten kunsten en schrijft in La Tribune artistique, Thyrse en L’art Moderne. Hij schreef over JDB in dat tijdschrift.

Bronnen

Les écritures poétiques de Franz Hellens

Hellens, Documents secrets (1906-1956), Histoire sentimentale de mes livres et de quelques amitiés. Paris, Albin Michel 1958,p. 34)

Les écritures poétiques de Franz Hellens. Colloque international tenu à Clermont-Ferrand, 3 et 4 mai 2002. Édité par Sourour Ben Ali.