De Coster: Uilenspiegel

De favoriete boeken over Vlaanderen van Luc Devoldere: 'De hunkering naar het alledaagse en huiselijke geluk' - Boeken - KnackLa Légende et les aventures héroïques, joyeuses et glorieuses d'Ulenspiegel et de Lamme Goedzak au pays de Flandres et ailleurs van Charles De Coster

Zweig schreef in zijn boek over Émile Verhaeren dat de De Coster's Légende het begin markeert van de Belgische literatuur, zoals de Ilias dat van de Griekse.

La Liberté van 18 december 1868 schreef: 'Het is een heldendicht in proza, waarin het bloed even rijkelijk vloeit als het bier. Men zou zeggen een kermis rond een brandstapel.'

Sinds de dood van De Coster in 1879 kende de roman meer dan twintig uitgaven in het Frans, en een honderdtal in andere talen. Het boek werd uiteindelijk bekender buiten België en de francofonie, met name in Rusland waar de vertaling verscheen in 1915. Lang dachten vele Franstaligen overigens dat het boek oorspronkelijk in het 'Vlaams' was geschreven, en door De Coster in het Frans was vertaald. Het boek heeft dan ook niets met Frankrijk, maar alles met... België te maken.

Het decor is de zestiende eeuw in Vlaanderen, de Zuidelijke Nederlanden. In Damme bij Brugge wordt Uilenspiegel geboren als zoon van Claes en Soetkin. Tegelijk met hem ziet in het verre Spanje Filips II het levenslicht. Grotere tegenstelling dan tussen de open, vrij en vrank opgroeiende Uilenspiegel en het eenzame, sombere en wrede kind in het Escurial is er niet.

De tijden zijn zwart. De Coster roept een apocalyptisch land op van terreur en angst, lafheid en verklikking, geldzucht en huichelarij; een land van foltering en schavot, galgen en brandstapels. Claes komt op zo een brandstapel terecht. Zijn zoon redt een handvol as om het in een amulet om zijn hals te hangen. 'Les cendres de Claes battent sur ma poitrine' wordt de mantra van het verhaal, de prikkel die Uilenspiegel tot handelen dwingt. De omineuze zin werd in de late jaren 1980 nog geciteerd door de minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie, Sjevardnadze.

Uilenspiegel wordt van een schalk een strijder voor vrijheid en een heraut van gerechtigheid, een geduldige wreker die niet vergeet, een zwerver langs ruïnes, bloed en tranen die niets vindt. Hij kiest voor de opstand tegen Spanje en voegt zich bij de Geuzen.

Hij is de geest, het vernuft van Vlaanderen ('Esprit de Flandre'). Zijn kompaan Lamme Goedzak is de maag en hart van Vlaanderen; hij glimt van het vet maar het is een eerbaar vet: 'ma graisse de Flamand, nourrie honnêtement par labeurs, fatigues et batailles'. Hij incarneert de hunkering naar het alledaagse en huiselijke geluk.

Zijn geliefde Nele is het hart van Vlaanderen, aan wie Uilenspiegel trouw blijft in de geest, zonder dat hem dat overigens belet andere vrouwen te bekennen.

Op het einde van het boek stuurt De Coster zijn held met een grandioze verdwijntruc de eeuwigheid in. Uilenspiegel verrijst uit een diepe slaap die men voor de dood houdt. Hij schudt het zand van zich af dat men over zijn lichaam heeft gegooid: 'Est-ce qu'on enterre, dit-il, Ulenspiegel, l'esprit, Nele, le coeur de la mère Flandre? Elle aussi peut dormir, mais mourir, non! Viens, Nele. Et il partit avec elle en chantant sa dixième chanson, mais nul ne sait où il chanta la dernière.'